عملیاتی کردن بانکداری اسلامی بدون توجه به فناوری‌های نوین امری است محال

بانکداری متمرکز یکی از ابزارهای ضروری و حیاتی بانکداری اسلامی است.

به گزارش افتانا (پایگاه خبری امنیت فناوری اطلاعات)، بانک مهر اقتصاد مجموعه‌ای است با سابقه ۲۲ ساله در زمینه فعالیت‌های پولی و مالی کشور، مجموعه‌ای که هرچند کار خود را با عنوان صندوق حمایتی از بسیجیان شروع کرده است اما طی این سال‌ها پیشرفت قابل ملاحظه داشته است و توانسته به یکی از بانک‌های مهم کشور بدل شود. یکی از حیطه‌های مورد توجه این بانک، استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های جدید بانکداری است، مسئله‌ای که دست‌مایه خوبی است برای گفت‌وگو با دکتر سید مهدی حسینی معاون ارتباطات و فناوری اطلاعات بانک مهر اقتصاد.

حسینی ضمن ابراز گلایه‌مندی از عملکرد بانک مرکزی در زمینه صدور مجوز فعالیت رسمی بانک مهر اقتصاد، بی‌توجهی و تعلل این بزرگ‌ترین ارگان تصمیم‌گیر حوزه پولی و بانکی کشور در پذیرش این مجموعه به عنوان یک بانک را تنها مانع پیوستن کارت مهر اقتصاد به شبکه ملی شتاب دانست.

اقدامی که هیچ نتیجه‌ای جز محرومیت نزدیک به ۱۳ میلیون مشتری مجموعه مهر اقتصاد از خدمات شتابی نداشته است. به‌گفته حسینی، عدم همکاری بانک مرکزی با مهر اقتصاد در شرایطی است که این بانک در تمام سال‌های گذشته تلاش کرده است همه ضوابط و مقررات تعیین شده از جانب بانک مرکزی را رعایت و پیاده‌سازی کند و حتی از سال ۸۶ مبلغ ۲ هزار میلیارد تومان پول به عنوان ذخیره قانونی نزد بانک مرکزی به ودیعه گذاشته است. علاوه بر این، طی بررسی‌ها و تحقیقات چنیدن باره بانک مرکزی از میزان سرمایه‌ها و زیرساخت‌های مالی مهر اقتصاد برای آنها مسجل شده است که این بانک با توجه به حجم منابعی که در اختیار دارد توان فعالیت رسمی در قالب یک بانک را داراست. مسئولان در بانک مرکزی باید این مسئله را در نظر داشته باشند، عضویت کارت بانک مهر اقتصاد به شبکه شتاب سراسری نه تنها به معنای رفع و رجوع نیازهای بانکی تعداد قابل ملاحظه‌ای از شهروندان است، بلکه با سرعت بخشیدن به جریان امور تا حد زیادی از هدر رفت وقت نیروی انسانی، سرمایه مادی و منابع طبیعی جلوگیری می‌کند. از طرف دیگر، فراهم کردن تسهیلات و شرایط به گونه‌ای که مشتریان اغلب مجموعه‌های بانکی بتوانند با تنها با یک کارت شتابی کارهای خود را انجام دهند کشور را یک قدم به آنچه در چشم‌اندازهای برنامه توسعه در نظر گرفته شده است نزدیک‌تر می‌کند.

درباره موقعیت حال حاضر بانک مهر و نقشی که در فعالیت‌های بانکی کشور دارد بدهید.
فعالیت رسمی این مجموعه از سال ۷۲ با حبه یک میلیونی رهبری برای حمایت از بسیجی‌هاآغاز شد و به مدت پنج سال به تحت عنوان صندوق با مسئولیت‌های محدود به کار خود ادامه داد. اما در سال ۷۷ هم‌زمان با فراخوانی برای جذب نیروی سازمانی و تغییر مدیریتی به شکلی مدون وارد فعالیت‌های بانکی و اجرایی شد. پس از چهار سال مدیران تلاش کردند زمینه‌های تبدیل مجموعه به یک مؤسسه مالی و اعتباری را فراهم کنند و سرانجام در سال ۱۳۸۸ موفق شدند از شورای پول و اعتبار مجوز فعالیت را دریافت کنند.

اما در این مسیر، تغییر شخصیت حقوقی به مؤسسه‌ای بانکی قدری زمانبر و همراه با چالش‌های خاص بوده است. مشکل اساسی، به خلأهای قانونی برمی‌گردد که بانک مرکزی تدبیری برای حل آنها در نظر نگرفته است. از طرف دیگر، بحث مالکیت شخصیت حقوقی مجموعه و نحوه تخصیص آن مانع از پیشبرد سریع کار می‌شد. چنین شرایطی ادامه داشت تا زمانی که بانک به اندازه کافی از نظر منابع و میزان معاملات گسترش یافت و به این وسیله توانست توجه بانک مرکزی را جلب کند. تا جایی که در حال حاضر بانک مهر از نظر حجم منابع جزء پنج بانک برتر کشور است و در نقدینگی کشوری سهمی تقریباً چهار و نیم درصدی دارد. مشکلات مربوط به افزایش سرمایه یکی دیگر از مسائل پشروی بانک مهر بود؛ در واقع تصمیم تیم ما مبنی بر اینکه به جای شروع با سرمایه حداقلی ۴۰۰ میلیاری با سرمایه هزار و ۲۰۰ میلیاردی کار خود را پِی بگیرد برای بانک مرکزی شبهه‌ناک بود. در نتیجه از طرف بانک مرکزی درخواست تجدید ارزیابی صادر شد و سرمایه مجموعه مورد محاسبه قرار گرفت.

خوش‌بختانه نرخ محاسبتی ما با آنچه در بررسی‌های بانک مرکزی به دست آمد نه‌تنها اختلاف نداشت بلکه ۵ درصد هم مازاد بر میزان اعلام شده توسط ما بود. این مسئله نه‌تنها نشان از صداقت مجموعه ما داشت، بلکه شرایط را برای جذب مشتریان بیشتر فراهم کرد. سیاست‌های جذب مشتری و ارائه خدمات به آنها ما به گونه‌ای بوده است که در بانک مهر در طول یک سال توانسته ۸۰۰ فقره وام به مشتریان خود اعطا کند؛ وام‌های خرده‌ریز، عدم مشاهده مبالغ کلان در این وام‌ها، نبود مشکلات مربوط به نقدینگی در کنار کم

ریسک بودن منجر به رسین چنین رقمی شده است.

با در نظر گرفتن همه این شرایط، در حال حاضر مجموعه شما را با چه عنوانی باید خطاب کرد؟
شخصیت حقوقی ما که باید توسط سازمان ثبت اسناد و مدارک تأیید شود، همان بانک مهر اقتصاد است؛ اما فرایند دریافت مجوز فعالیت بانکی که باید توسط بانک مرکزی صادر شود همچنان به نتیجه نرسیده است.

از آنجایی که بانک مهر با حجمی از مشتریان خرد مواجهه است، آیا برای ارائه سرویس‌های نوین و عملیاتی کردن روش‌های نوین بانکداری راهکاری اندیشیده است؟ برای پوشش نیازهای جدید مشتریان مشکل خاصی ندارید؟
در وهله اول، بانک مهراقتصاد این تعداد مشتری را نقطه تمایز و برتری خود می‌داند و سعی می‌کند از این مزیت حداکثر استفاده را ببرد. آنچه در ارائه مناسب سرویس‌ها به کمک ما می‌آید، سیستم و نرم‌افزارهای جمع‌آوری اطلاعات است که از همان سال ۷۷ در مجموعه وجود داشته است. اطلاعاتی که در زمان پیاده‌سازی سیستم بانکداری متمرکز کمک زیادی به پیشبرد کارها کرد، این اطلاعات ضمن تسهیل فرایند تبدیل اطلاعات زمان انجام کار را نیز کاهش داد. با توجه به اینکه، ما موفق به راه‌اندازی یک سیستم بانکداری متمرکز شده‌ایم تعداد زیاد مشتریان فرصت‌های بشماری در اختیار مجموعه ما قرار می‌دهد. در حال حاضر بانک مهراقتصاد نزدیک به ۱۳ میلیون مشتری دارد که اگر تنها نزدیک به ۵۰ درصد آنها هم جزء مشتریان فعال باشند، یعنی بانک ما به سرچشمه‌ای بی‌نظیر از درآمدزایی متصل است. به همین دلیل قصد داریم از سال آینده ارائه خدمات و استفاده از سیستم‌های بانکی را به دریافت مقداری هزینه مشروط کنیم. تصمیمی که اگر عملی شود بیش از هر کسی به نفع سهام‌داران است و می‌تواند ۱۰ درصد درآمدزایی برای بانک به همراه داشته باشد. یک بخشی از این سهام‌داران کارمندان کلرمندان بانک هستند که با این شیوه نه تنها انگیزه بیشتری برای کار پیدا می‌کنند بلکه میزان وفاداریشان به مجموعه نیز افزایش پیدا می‌کند.

مسئله‌ای که در اینجا مطرح می‌شود، سرمایه‌گذاری شما برای درآمدزایی از طریق همین مشتریان خرد و سرویس‌هایی است که به آنها ارائه می‌شود، رویکردی که قدری با جریان اصلی بانکداری فاصله دارد. اغلب مشتریان ترجیح می‌دهند از رسوب سرمایهای که در بانک دارند سود کلان دریافت کنند، خواستهای که با توجه به نرخ سودهای شما چندان امکانپذیر نیست. فکر می‌کنید شیوه اتخاذی شما تا چه حد از نظر ساختار نظام بانکی پذیرفته شده است و می‌تواند پاسخگوی نیاز مشتریان باشد؟
در مبحث بانکداری الکترونیک و متمرکز آنچه اهمیت دارد، استفاده از نیروی متخصص و ماهر است. نیرویی که علاوه بر مباحث مروبط به اقتصاد و بانکداری با فناوری اطلاعات به حد کافی آشنایی داشته باشد. موضوعی که بانک مهر اقتصاد همواره در جذب نیروی انسانی برای مجموعه مدنظر قرار داده است. علاوه بر این، برنامه‌ریزی و ارزیابی درست از عملکردهای فناوری‌های اطلاعاتی در بانک ما را از آنچه تاکنون در این زمینه انجام دادهایم مطمئن می‌کند. بر همین اساس، ما سهم نسبت بانکداری سه نوع تراکنش: خرد، مدرن و کارت را طی سه سال گذشته مشخص محاسبه کرده‌ایم. آمارهای ما نشان می‌دهد: سال گذشته ۷۰ درصد تراکنش‌ها در شعب انجام شده است و ۳۰ درصد از طریق کارت اینترنت، در سال جاری این رقم به ۶۴ درصد برای تراکنش شعب و ۳۶ درصد کارت و اینترنت رسیده است. اگر همه چیز آن‌طور که ما برنامه‌ریزی کرده‌ایم پیش برود این میزان در سال آینده کاملاً معکوس می‌شود، یعنی ۷۰ درصد تراکنش‌های کارتی و ۳۰ درصد تراکنش‌های شعب. از طرف دیگر، ۲۰ میلیون تراکنش درطول روز با وجود تنها ۹۰۰ دستگاه ATM و ۷۵۰ شعبه در سراسر کشور نشان از آن دارد که ما پیشبرد اهدافمان موفق بوده‌ایم. مطالعات انجام شده حکایت از این دارد که بانک مهر اقتصاد از نظر تعداد تراکنش‌های مدرن رتبه دوم کشور را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر، بیشترین تعداد تراکنش‌های اینترنتی در استان خوزستان انجام می‌شود و ما خلوت‌ترین شعب خود را در این استان داریم.

یکی از تسهیلاتی که به منظور افزایش تعداد تراکنش‌های مدرن در نظر گرفته‌ایم، امکان پرداخت قسط از طریق همه کارت‌های شتاب است. در واقع، مشتری می‌تواند با هر کارت شتابی اقساط خود به بانک مهر اقتصاد را پرداخت کند. در نظر گرفتن راهکارهای این چنینی موجب شده است، بانک مهراقتصاد هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان جذب منابع از طریق فناوری‌های اطلاعاتی داشته باشد. خلاف آنچه تصور می‌شود، فناوری‌های اطلاعاتی تنها می‌توانند موجب تسهیل روند بانکداری شوند؛ اقدامات بانک ما نشان داده است این امکانات جدید اگر درست استفاده شوند در جذب منابع هم تأثیرگذار هستند. در واقع، مهراقتصاد توانسته خلاف جریان آب شنا کند و نشان دهد نگاه هزینهزا به فناوری اطلاعات به نفع مجموعه‌های اقتصادی نیست و برای بهره‌وری حداکثری از این فناوری‌ها نیازمند تغییر استراتژی، هدف و رویکرد هستیم.

ما به عنوان بانکدار، نباید فراموش کنیم که ارائه خدمات مناسب و مدیریت یکپارچه تنها با وجود فناوری‌های اطلاعاتی و یک واحد اطلاعات مرکزی محقق می‌شود. سیستمی که به ما کمک کرد در سال ۹۰ طی طرحی به نام «آب و آیینه»، سود قطعی پروژه‌ها را طی یک دهه (۸۰ تا ۹۰) محاسبه کنیم و بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان مابه‌التفاوت سود قطعی به مشتریان پرداخت کنیم. در این طرح حتی برای مشتریان که حسابشان را بسته بودند، با

توجه به اطلاعاتی که داشیم حساب مجددی باز کریدم و سود را به همان حساب جدید واریز کردیم. اقدامی که بدون بهرهگیری از سیستم بانکداری متمرکز به هیچ عنوان میسر نمی‌شد. آنچه که ما در طرح آب و آیینه انجام دادیم، همان اجرایی کردن بانکداری اسلامی است؛ الگویی که بدون استفاده از امکانات و فرصت‌های فناوری‌های نوین و بانکداری متمرکز به عرصه عمل نمی‌رسد. بنابراین، بانکداری متمرکز به عرصه عمل نمی‌رسد. بنابراین، بانکداری متمرکز یکی از ابزارهای ضروری و حیاتی بانکداری اسلامی است.

یکی دیگر از طرح‌هایی که به یمن حضور فناوری‌های نوین موفق به اجرایی کردن آن شده‌ایم طرح خرید کالای ایرانی است. دراین طرح بانک مهر اقتصاد با همکاری شرکت اسنوا یک کارت خرید ۵ و ۱۰ میلیون تومانی با کف خرید ۲ میلیون در اختیار مشتریان خود قرار می‌دهد، بنابراین آنها می‌توانند از محصولات شرکت اسنوا خرید کنند. اما نکته متمایز کننده این طرح نسبت به نمونه‌های مشابه قابلیت دستگاه کارت‌خوانی است که در فروشگاه‌ها تعبیه شده است. برای اجرای این طرح ما در فروشگاه‌های اسنوا یک دستگاه کارتخوان داخلی خاص گذاشته‌ایم، دستگاهی که به صورت خودکار و در همان لحظه سهم فروشگاه، شرکت اسنوا و بانک مهر را تشخیص می‌دهد. در کنار این مشتری هم از تسهیلات کارت اعتباری بالقوه که تبدیل به کارت خرید می‌شود بهرهمند می‌شود، هر زمان که مشتری تا سقف ۵۰۰ هزار تومان اقساط خرید را پرداخت کرد این کارت قابلیت این را دارد که به سقف تسهیلات او اضافه کند. توجه به این نکته ضروری است که این طرح اجرایی نمی‌شد اگر بانک ما نمی‌توانست سوییچ داخلی مناسب آن را پیادهسازی کند.

به نظر می‌رسد، بانک مهراقتصاد توانسته از ظرفیت‌های فناوری اطلاعات به خوبی استفاده کند. اما این مجموعه برنامهای برای ورود به عرصه جدید، مهم و قابل رقابت شبکه‌های اجتماعی در نظر گرفته است؟
نکته حائز اهمیت این است که وارد شدن بانکداری به شبکه‌های اجتماعی به طور کلی توپولوژی باندکداری، بازاریابی و بسیاری موارد دیگر را تغییر داده است. اگرچه بانک ما هنور نتوانسته از قابلیت‌های این محیط استفاده بهینه داشته باشد، ولی با در نظر گرفتن تمامی محدودیت‌های موجود یک شبکه اجتماعی بسیار غنی و پُر بازده برای فعالیت پیدا کرده است؛ ۳۲ هزار پایگاه بسیج در سراسر کشور. پایگاه‌هایی با ۱۰ الی ۱۰۰ عضو که هر کدام وبسایت مختص خود را دارند. این شبکه گسترده، فرصتی است برای بانک مهر که حتی در دورترین و کوچک‌ترین مناطق به ارائه تسهیلات بپردازد و مشتریانش را با خدمات جدید بانک آشنا کند. امکانی که پیش از این برای مشتریان ساکن در روستاها و شهرستان‌های کوچک وجود و نداشت و بیشتر آنها از دریافت خدمات محروم بودند. اما حالا اعضای بسیج با مراجعه به سایت پایگاهشان و کیلیک کردن روی لینک بانک مهر اقتصاد از مجموعه امکانات اما بهره‌مند می‌شوند. طرح شباب (شبکه بزرگ اینترنت بسیج)، ضمن کمک به عدالت گستری در جامعه یکی از اهرم‌های بانکداری اسلامی محسوب می‌شود.

به‌عنوان نکته پایانی، آیا درصدد هستید با استفاده از انبوه داده‌هایی که در اختیار دارید به تحلیل رفتار مشتری، دنبال کردن شیوه‌های نوین بازاریابی یا مسائلی از این دست بپردازید؟
هرچند استفاده حداکثری از این حجم داده یکی از بهترین ابزارهایی است که بانک ما در اختیار دارد، اما تنها زمانی می‌توان از این منبع باارزش حداکثر استفاده را برد که از یک مجموعه بانکداری متمرکز یکسان در کشور برخوردار باشیم. سیستم بانکداری متمرکز یکسان به همه بانک‌ها این فرصت را می‌دهد که اطلاعتشان را در اختیار مجموعه‌ای واحد قرار دهند و از این طریق یک انبار داده مرکزی ایجاد کنند. این بانک اطلاعاتی بزرگ محلی است که همه بانک‌ها و مؤسسات پولی و مالی می‌توانند کلیه داده‌های حال حاضر و گذشته مشتریان خودشان را برای تحلیل و گزارش‌گیری در اختیار آنها قرار دهند. این انبار داده مرکزی به بانک‌های فعال کشور کمک می‌کند در مواقع ضروری برای تحلیل، پردازش و گزارشگیری بدون صرف زمان بسیار به اطلاعات مشتریان دسترسی داشته باشد.

یک مسئله دیگر در این زمینه عدم همکاری مؤسساتی است که به صورتی ناقص و نه یکپارچه به ارائه این خدمت می‌پردازند. این قبیل شرکت‌ها برای اینکه اطلاعات خود بانک‌ها در اختیار آنها قرار دهند هزینه هنگفتی دریافت می‌کنند. در واقع، برای اینکه بخواهیم اطلاعات مشتریان خودمان را داشته باشیم مجبور به پرداخت هزینه هستیم. به همین دلیل ما تلاش کرده‌ایم انبار داده مستقل برای مهراقتصاد طراحی و اطلاعات کل مشتریان را در آن ذخیره کنیم. از این انبار داده مستقل تا حدودی برای تحلیل رفتار مشتری و شناخت ویژگی‌های رفتاری آنها استفاده شده است. علاوه بر این، یک سیستم دادهکاوی طراحی شده است که نه تنها رفتار مشتری بلکه جنبه‌های دیگری مانند پول‌شویی و اتفاقاتی از این دست را نیز شناسایی می‌کند.

به ضمیمه این مطلب، یک اینفوگرافی با موضوع «بانک، موسسه‌ای برای انجام امور روزمره» آمده است.
مرجع: ماهنامه دیده‌بان فناوری- شماره پنجم