شورای عالی فضای مجازی بهعنوان نقطه کانونی سیاستگذاری فضای مجازی کشور وارد پنجمین سال فعالیت خود شد و از همین رو نگاهی داریم به کارنامه پنجساله آن.
به گزارش افتانا (پایگاه خبری امنیت فناوری اطلاعات)، مقام معظم رهبری در هفدهم اسفندماه سال ۹۰ دستور تشکیل شورای عالی فضای مجازی به ریاست رئیس جمهور را صادر و اعضای حقوقی و حقیقی این شورا را تعیین کردند. در آن زمان حکم بهجا و بهموقع رهبر انقلاب برای تشکیل شورای عالی فضای مجازی کشور، برگ روشنی از اهمیت فضای مجازی و تأثیر آن در زندگی فردی و اجتماعی را پیش روی مسئولان قرار داد و مسیر روشنی را برای لزوم برنامهریزی در این فضا تبیین کرد.
با این حال بررسی کارنامه فعالیت شورای عالی فضای مجازی در چهار سال گذشته نشان میدهد که اهمیت این شورا هنوز آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته است و علاوه بر بینظمی در برقراری جلسات آن به اولویتهای مدنظر در ماموریتهای این شورای عالی، هنوز آنطور که باید جامه عمل پوشانده نشده است.
برگزاری نیمی از جلسات موظفی در چهار سال
هماکنون با گذشت چهار سال از زمان تشکیل شورای عالی فضای مجازی و ورود به پنجمین سال فعالیت این شورا، برآوردها نشان میدهد که یکی از معضلات این شورا، به عدم برگزاری بهموقع جلسات این شورای سیاستگذار و تصمیمگیر در عرصه فضای مجازی کشور بازمیگردد.
این درحالی است که براساس حکم تشکیل شورا، برگزاری جلسات آن هر سه هفته یکبار با توجه به تحولات پرشتاب فضای مجازی و اهمیت آن در ابعاد مختلف زندگی افراد جامعه، مورد تاکید قرار گرفته است؛ اما بررسیها نشان میدهد که طی چهار سال گذشته بهرغم آنکه حداقل برگزاری ۴۸ جلسه شورای عالی مورد انتظار بود اما در عمل تقریبا نیمی از این وظیفه محقق شده است.
پاسخ دبیر شورای عالی فضای مجازی درباره بینظمی در برگزاری جلسات
ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، درباره دلیل عدم برگزاری منظم جلسات شورای عالی فضای مجازی میگوید: به هر حال اعضای این شورا اکثرا از مقامات عالیرتبه کشوری و لشکری تشکیل شدهاند و بهدلیل مسئولیتها و وظایفی که علاوه بر عضویت در شورای عالی فضای مجازی برعهده دارند، بعضا هماهنگ کردن برگزاری جلسات با آنها با مشکلاتی همراه است.
وی ادامه می دهد: در این خصوص تمهیداتی در نظر گرفتهایم که امیدواریم بتوانیم یک روز مشخص را در ایام هفته به این کار اختصاص دهیم و ماهی یک جلسه را حداقل در سال ۹۵ داشته باشیم.
چه کسانی عضو شورای عالی فضای مجازی هستند
در اهمیت این شورا همین بس که روسای سه قوه، عضو آن هستند و حکمشان را مقام معظم رهبری ابلاغ میکنند. براساس حکم رهبر انقلاب، اعضای حقوقی این شورا را رئیسجمهور (رئیس شورای عالی)، رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضائیه، رئیس سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، دبیر شورای عالی و رئیس مرکز، دادستان کل کشور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر اطلاعات، وزیر آموزش و پرورش، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشور، معاون علمی و فناوری رئیسجمهور، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران تشکیل می دهند.
براساس حکم مقام معظم رهبری در ورود به دومین دوره فعالیت چهار ساله شورای عالی فضای مجازی، افرادی چون حجتالاسلام سید سعیدرضا عاملی، حجتالاسلام حمید شهریاری، رضا تقیپور، مهدی اخوان بهابادی، مسعود ابوطالبی، کامیار ثقفی، رسول جلیلی، سیدعزتالله ضرغامی و محمدحسن انتظاری، اعضای حقیقی این شورا را تشکیل میدهند.
وظایفی که بر دوش شورای عالی فضای مجازی گذاشته شد
در هفدهم اسفندماه سال ۹۰ و پس از دستور مقام معظم رهبری مبنی بر تشکیل شورای عالی فضای مجازی، ۴۰ دستور کاربردی در جزئیترین مسائل مرتبط با فضای مجازی بهعنوان نقشه راه در اختیار اعضا و دبیرخانه این شورا قرار گرفت که موضوعات مهم و مورد تاکیدی چون شبکه ملی اطلاعات و پیوست فرهنگی فضای مجازی از جمله آنها بود. با این وجود با گذشت ۴ سال و برغم اهمیت این فرامین، بسیاری از این پروژهها تاکنون در کشور تعیین تکلیف نشده است.
اما دبیر شورای عالی فضای مجازی در مورد تحقق اهداف و برنامههای مدنظر این شورا در چهار سال گذشته میگوید: مهمترین اهدافی که تحقق پیدا کرد بیشتر اهداف تکوینی و شکل گرفتن مرکز ملی فضای مجازی بود.
فیروزآبادی میافزاید: اساسنامهها و آییننامهها مشخص شده و برنامههای مرکز ملی فضای مجازی در این زمینه استخراج شد که مبتنی بر فرمان مقام معظم رهبری در دوره اول بود و این برنامهها به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسید.
بهگفته وی شورای عالی فضای مجازی مصوباتی را در رابطه با طرح جامع توسعه فضای مجازی سالم و ایمن، شبکه ملی اطلاعات، ساماندهی پیامکهای انبوه و خدمات ارزش افزوده پیامکی، فرآیند تولید و صادرات نرمافزار و حمایت از بازیهای رایانهای داخلی انجام داد.
فیروزآبادی در دفاع از عملکرد مرکز ملی فضای مجازی به عنوان بازوی اجرایی شورای عالی معتقد است که این مرکز اقداماتی به صورت عملی طی این سالها انجام داد که در واقع بهعنوان یک تجربه باید مورد تجزیهوتحلیل قرار گیرد. بهطور مثال در رابطه با VPN ها این مرکز اقداماتی انجام داد و پروژههایی هم در حوزههای موضوعات مصوب در این مرکز به انجام رسید.
علاوه بر ۴۰ دستور کاربردی در چهار سال نخست فعالیت شورای عالی فضای مجازی، در شهریورماه امسال نیز رهبر انقلاب در حکمی با اعلام آغاز دومین دوره فعالیت این شورا و تاکید بر اهمیت آن در مواجهه هوشمندانه و مقتدرانه با تحولات این عرصه، ۱۰ محور مهم وظایف و ماموریتهای جدید این شورا را ابلاغ کردند.
در این حکم، انحلال شوراهای عالی مصوب در گذشته که موازی شورای عالی فضای مجازی هستند، تثبیت و تقویت جایگاه مرکز ملی فضای مجازی به عنوان بازوی شورای عالی فضای مجازی برای تحقق تصمیمات آن شورا، ارتقای جمهوری اسلامی ایران به قدرت سایبری در طراز قدرتهای تاثیرگذار جهانی، اهتمام ملی و همهجانبه و سرمایهگذاری جدی در امر ایجاد و توسعه انواع فناوریها و صنایع کاملا پیشرفته و رقابتی و نیز تسریع در راهاندازی شبکه ملی اطلاعات، مورد تاکید قرار گرفت.
در همین حال اهتمام ویژه به سالمسازی و حفظ امنیت همهجانبه فضای مجازی کشور، ترویج هنجارها، ارزشها و سبک زندگی اسلامی ایرانی و ممانعت از رخنهها و آسیبهای فرهنگی و اجتماعی در این عرصه، احراز جایگاه و سهم مناسب برای اقتصاد دانشبنیان در فضای مجازی در چارچوب سیاستهای اقتصاد مقاومتی کشور، توسعه محتوا و خدمات کارآمد و رقابتی منطبق بر ارزشها و فرهنگ اسلامی – ایرانی در تمامی قلمروهای مورد نیاز جامعه و تدوین و تصویب نظامهای امنیتی، حقوقی، قضایی و انتظامی مورد نیاز در فضای مجازی از دیگر وظایف و ماموریتهای این شورا اعلام شده است.
کارنامه دولتها در روند فعالیت شورای عالی فضای مجازی
نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی در آخرین روزهای اسفندماه سال ۱۳۹۰ به ریاست محمود احمدینژاد برگزار شد و پس از آن رئیس جمهور وقت، مهدی اخوان بهابادی را که قائممقام وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت بود به دبیری این شورا منصوب کرد.
جلسات شورای عالی فضای مجازی که طبق حکم رهبری قرار بود هر سه هفته یکبار با حضور رئیس جمهور و سایر اعضا برگزار شود در دولت محمود احمدینژاد آنچنان که باید منظم برگزار نشد و رئیس دولت دهم تا مرداد سال ۹۲ که دولت را تحویل داد تنها موفق به تصویب آییننامه داخلی شورا، شرح وظایف و اختیارات اعضا، طرحهای کلان مرکز ملی فضای مجازی و سیاستهای حاکم بر راهاندازی نقاط تبادل ترافیک داخلی شد.
در این دوران، برگزاری جلسات شورای عالی فضای مجازی درگیر حاشیههایی بهدلیل اختلافات میان مرکز ملی فضای مجازی به ریاست مهدی اخوان بهابادی با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بود و بهنوعی میتوان گفت وظایف شورا در این دوران به فراموشی سپرده شد و اختلافاتی چون دعوا برسر مکان ایجاد مرکز ملی فضای مجازی و پژوهشگاه ذیل آن، مسئولیت این شورا را به حاشیه برد.
با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، جلسه شورای عالی فضای مجازی به ریاست حسن روحانی پس از ۹ ماه وقفه در آبان ماه ۹۲ برگزار شد. پس از آن، محمدحسن انتظاری بهعنوان دبیر شورا منصوب شد. تعامل سازنده این شورا با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، رفع اختلافات گذشته و نیز رفع موازیکاریها در حوزه سیاستگذاری فضای مجازی کشور برای این دوران پیشبینی میشد.
اما تداوم برگزاری جلسات شورای عالی فضای مجازی به ریاست حسن روحانی نیز دوام نیاورد و رئیس دولت یازدهم تنها در چندماه نخست آغاز کار دولت، این جلسات را تقریبا منظم برگزار کرد. شاید بتوان تصویب کلیات شبکه ملی اطلاعات را مهمترین موضوعی عنوان کرد که طی چند جلسه تشکیل شورای عالی فضای مجازی در دور نخست و به ریاست حسن روحانی به سرانجام رسید.
با این وجود همچنان بهدلیل بروز اختلافات داخلی، برگزاری جلسات شورای عالی فضای مجازی در دور نخست فعالیت این شورا، شکل منظمی نیافت و درنهایت صدور حکم مقام معظم رهبری در تابستان ۹۴ برای فعالیت دومین دوره این شورا، سبب شد تا با تغییر دبیر این شورا و جایگزینی فیروزآبادی به جای انتظاری، اوضاع رو به بهبود رود.
افق پیش روی شورای عالی فضای مجازی در سال ۹۵
بهرغم عدم برگزاری منظم جلسات شورای عالی فضای مجازی و اجرایی نشدن تمامی ماموریتهای این شورا طی سالهای اخیر، ابوالحسن فیروز آبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی افق روشنی را در مورد فعالیتهای این شورا در سال ۹۵ ترسیم میکند و میگوید: ما در سال ۹۵ سعی خواهیم کرد حوزههای دیگر این شورا بهعنوان نقطه کانونی فضای مجازی کشور مورد توجه قرار گیرد که این ماموریت هم بیشتر توسط مرکز ملی فضای مجازی هدایت خواهد شد.
فیروزآبادی با بیان اینکه مهمترین این ماموریتها در حوزههای رصد و هماهنگی خواهد بود ادامه داد: در بعضی از حوزهها نیاز به هماهنگی بین واحدهای مختلف دولت و حکومت است که باید این هماهنگی انجام شود. همچنین در حوزه رصد فضای مجازی باید بتوانیم اطلاعات دقیقتر و بهروزتری را براساس شاخصهایی که تعیین میکنیم با فوریت در این مرکز داشته باشیم و در اختیار اعضای شورا قرار دهیم؛ بنابراین تلاش خواهیم کرد در این دو حوزه پررنگتر فعالیت کنیم.
وی می گوید: همچنین مصوبات اولویتداری در رابطه با الزامات شبکه ملی اطلاعات، پیوست فرهنگی و درخصوص نظام رگولاتوری (نظام جامع مقرراتی) در دستور کار خواهیم داشت.
دبیر شورای فضای مجازی در پایان افزود: به بیان دیگر ۳۰ طرحی که در مرکز ملی فضای مجازی در حال تدوین است، باتوجه به آماده شدن طرحها در نوبت موضوعات شورای عالی فضای مجازی قرار میگیرند. در رابطه با مسائلی هم که مسائل روز است خارج از نوبت در شورای عالی فضای مجازی بررسیهای لازم را انجام میدهیم.