بررسی جایگاه مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها در ایجاد کسب و کارهای نوپا

شتاب‌دهنده‌ها، تشخیص شکست یا موفقیت نهایی یک شرکت نوپا را سرعت می‌بخشند در حالی که مراکز رشد درصدد کمک به شرکت‌هایی هستند که امکان رشد و شکل‌گیری در فضای رقابتی و پرتنش بازار ندارند.

به گزارش افتانا (پایگاه خبری امنیت فناوری اطلاعات)، هم‌زمان با شکل‌گیری پارک‌های علمی در جهان، در سال‌های اخیر، ایران نیز موجی از فعالیت پارک‌های فناوری را تجربه کرده است که در کنار برخی از شهرهای بزرگ تشکیل شده‌اند. اخیراً  شاهد موج جدیدی از فعالیت‌ پارک‌های فناوری و به‌موازات آن شاهد ظهور مراکز رشد نیز هستیم که با پارک‌های فناوری تفاوت‎‌هایی دارند.

پارک‌های علم و فناوری که عمدتاً در کنار مراکز تحقیقاتی و علمی و دانشگاهی تأسیس می‌شوند، مراکزی هستند که در راستای تجاری‌سازی نوآوری‌های برآمده از دانشگاه‌ها عمل می‌کنند. یکی از اولین نمونه‌های این مراکز در دهه ۱۹۵۰ در کنار دانشگاه استنفورد تأسیس شده است. 

پارک‌های علم و فناوری از اولین نمونه‌های ایجاد فضای اختصاصی برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان است. تعریف واحدی برای ویژگی‌های اصلی این پارک‌ها وجود ندارد ولی به استناد «انجمن بین‌المللی پارک‌های علم و فناوری» از جمله کارکردهای اصلی آنها ایجاد بستر مؤثر برای همکاری در زمینه نوآوری میان دانشگاه و صنعت، تسهیل ارتباط بین شرکت‌ها، کارآفرینان و متخصصان و ایجاد محیطی برای تقویت فرهنگ نوآوری و خلاقیت است. در بسیاری از موارد مالکیت پارک‌های علم و فناوری در اختیار دانشگاه‌ها و نهادهای غیرخصوصی است به‌نحوی که تنها ۱۶درصد آنها کاملاً خصوصی هستند. با وجودی که سهم پارک‌های خصوصی رو به رشد است اکثر پارک‌ها، به‍خصوص در ابتدای تأسیس از نوعی حمایت نهادهای عمومی برخوردارند.

مرکز رشد یا انکوباتور را می‌توان لایه بعدی نهادهای تقویت‌کننده نوآوری پس از پارک‌های علم و فناوری تلقی کرد. مرکز رشد سازمانی است که تسهیلاتی برای شرکت‌های نوپا فراهم می‌آورد تا برای آنها دردسرهای راه‌اندازی یک شرکت را برطرف ‌کند. این سازمان می‌تواند خصوصی، مردم‌نهاد یا دولتی  یا وابسته به دانشگاه باشد، مانند استارتکس. این مراکز معمولاً بسیار کوچک‌تر از یک پارک علم و فناوری و عموماً تحت سیطره یک مدیریت واحد هستند. مراکز رشد علاوه بر در اختیار گذاشتن فضا و امکانات اداری مشترک برای شرکت‌های نوپا به آنها مشاوره تجاری و مدیریتی هم می‌دهند. ورود به مرکز رشد طی یک فرآیند درخواست و گزینش صورت می‌گیرد و مدت منتفع شدن آنها می‌تواند تا ۳ سال یا بیشتر باشد. تمرکز در مراکز رشد بر حمایت از شرکت‌های تازه تأسیس از مراحل اولیه توسعه فناوری تا مرحله درآمد زایی است. از جمله خدمات یک مرکز رشد می‌توان به فراهم آوردن امکانات اولیه کسب و کار، کمک در امور بازاریابی، کمک در زمینه مدیریت مالی و حسابداری، آموزش مهارت‌های ارائه طرح‌های تجاری و کمک به جذب سرمایه‌گذاران خطرپذیر اشاره کرد.

شتاب‌دهنده به سازمانی گفته می‌شود که با برگزاری دوره‌های فشرده حمایتی قصد تسریع موفقیت و پیشرفت شرکت‌های نوپا را دارد. بسیاری از شرکت‌های تازه تاسیس، در مراحل اولیه رشد، به مشاوره مدیریتی، بازاریابی، مالی و فناورانه نیازمندند و هدف از برگزاری این دوره‌ها کمک همه‌جانبه به آنهاست. این پشتیبانی‌ها معمولاً با در اختیار گذاشتن فضای کسب و کار اداری همراه است. علاوه براین، شتاب‌دهنده با سرمایه‌گذاری اولیه در هریک از شرکت‌های تحت حمایت خود بخشی از سهام آتی آنها را از آن خود می‌کند. مجموعه سهام آتی که شتاب‌دهنده در قبال خدمات خود دریافت می‌کند منبع اصلی درآمدی آن خواهد بود. 

هدف یک شتاب‌دهنده آن است که اولاً مجموعه‌ای از شرکت‌های نوپا را مشابه یک دوره دانشگاهی، به‌صورت هم‌زمان وارد یک دوره شتاب‌دهنده کنند و ثانیاً با نقش کاتالیزوری، فرآیند موفقیت یا شکست آنها را در یک دوره سریع چندماهه ارزیابی کنند. به این ترتیب شرکت‌هایی که وارد مرکز رشد می‌شوند پس از چند ماه مورد ارزیابی قرار گرفته و اگر دارای قابلیت‌های مناسب باشند به کار خود ادامه می‌دهند وگرنه منحل می‌شوند. 

شرکت‌های پذیرفته شده سرمایه محدودی در حدود ۲۰ الی ۵۰ هزار دلار آمریکا دریافت می‌کنند و در یک دوره ۳ ماهه آموزش می‌بینند. آمارها نشان می‌دهد، از میان درخواست‌کنندگان برای حضور در شتاب‌دهنده‌های برتر آمریکا فقط ۱ تا ۳ درصد موفق به ورود می‌شوند. گذر کردن از این رقابت شدید نقش مؤثری در جذب سرمایه در دوره‌های بعدی عمر یک شرکت نوپا خواهد داشت. 

معیارهای موفقیت مرکز رشد یا شتاب‌دهنده کم و بیش مشابه است و مهم‌ترین آنها شناسایی و رشد‌دادن شرکت‌های نوپایی است که از سوی بازار اسقبال می‌شوند و می‌توانند سرمایه‌گذار مناسب پیدا یا خروج موفقی را تجربه کنند. تعدادی از آمارهای موفقیت که مدیران شتاب‌دهنده‌های برتر آمریکا بر آن اتفاق دارند عبارتند از: ارزش مالی شرکت‌ها بعد از «خروج» (یا نخستین دوره قیمت‌گذاری)، درصد شرکت‌هایی که موفق به «خروج» می‌شوند، سهمی از اعضا که پس از پایان دوره موفق به جذب سرمایه شدند و متوسط سرمایه جذب‌شده از طرف شرکت‌های عضو پس از فارغ‌التحصیلی.

در حالی که مراکز رشد از پیش رایج بوده‌اند، شتاب‌دهنده‌ها پدیده‌ای نوظهور است. مربی‌گری و کمک‌های مشاوره‌ای در شتاب‌دهنده‌ها به‌صورت مدون و مداوم صورت می‌گیرد؛ درحالی‌که خدمات یک مرکز رشد می‌تواند به ارائه یک فضای مشترک اداری با اجاره کم محدود باشد. زمان‌بندی ورود و خروج شرکت‌ها به شتاب‌دهنده بر مبنای دوره‌های ثابت از پیش‌تعیین‌شده است. برخلاف مرکز رشد که به‌طور مستمر می‌تواند پذیرای کارآفرینان جدید باشد. منبع درآمد مراکز رشد عموماً اجاره و دستمزدی است که بابت مکان و خدمات مشاوره‌ای می‌گیرند. 

یک شتاب‌دهنده با سرمایه‌گذاری در شرکت‌های هر دوره و پرداخت حقوق به کارمندان آنها بخشی از سهام آتی شرکت‌ها را در مالکیت خود می‌گیرد. از مهم‌ترین تفاوت‌های شتاب‌دهنده، نوع نگاه آنها به آینده کسب‌و‌کار یک شرکت نوپاست. در انتهای دوره کوتاه‌مدت دوره شتاب‌دهنده، هر یک از اعضا به نقطه‌ای می‌رسند که می‌توان گفت در بلندمدت موفق خواهند بود یا شکست می‌خورند. 

شتاب‌دهنده‌ها تشخیص شکست یا موفقیت نهایی یک شرکت نوپا را سرعت می‌بخشند در حالی که مراکز رشد درصدد کمک به شرکت‌هایی هستند که امکان رشد و شکل‌گیری در فضای رقابتی و پرتنش بازار  ندارند. شتاب‌دهنده‌ها این شرکت‌ها را با این واقعیت‌ها روبه‌رو کرده و کارآفرینان را به این وامی‌دارند که کسب‌و‌کار خود را امکان‌سنجی کنند. 

برای نمونه به بررسی یک مرکز رشد می‌پردازیم که از زمان تأسیس تاکنون پیشرفت و موفقیت جالب توجهی داشته‌ است. «نست»، یک مرکز رشد تقریباً تازه‌تاسیس در سیلیکون‌ولی است که برنامه‌های متنوعی را برای تقویت نوآوری در سطوح مختلف و به‌ویژه در حمایت از شرکت‌های نوپای تحت مجموعه خود ارائه می‌دهد. این مرکز رشد در فضایی حدود ۸هزار مترمربع حدود ۱۰۰ شرکت نوپا، تعدادی از سرمایه‌گذاران، نماینده‌هایی از شرکت‌های بزرگ تکنولوژی و نمایندگان برخی دولت‌ها و دانشگاه‌ها را در یک مجموعه گردهم آورده است تا در راستای ایجاد یک اکوسیستم مناسب برای رشد شرکت‌ها در زیر یک سقف حرکت کند. هدف این مرکز بازتولید اکوسیستمیک دره سیلیکون زیر یک سقف است هرچند به نظر می‌رسد اکنون که دو سال از تأسیس این مجموعه می‌گذرد بنیان‌گذاران در حال بررسی عملکرد آن و تجدیدنظر در برنامه‌های مختلف آن هستند تا پویا و استوار پیش برود. 

شرکت نست بر این عقیده است که شرکت‌های نوپا نباید بیش از سه سال در نست بمانند چراکه اگر یک شرکت در طول سه سال نتواند خود را به سرمایه‌گذاران اثبات کند طبیعتاً شرکت موفقی نخواهد بود. نست برای نخبگان دانشگاه‌ها دوره‌های کارآموزی برگزار می‌کند و با استفاده از امکانات اینترنتی که راه انداخته است دوره فشرده آنلاین برای رشد شرکت‌های نوپا برگزار می‌کند.